رجب، هفتمین ماه سال قمری است که در اسلام به آن اهمیت ویژه‌‏ای داده شده و در شمار ماه‏‌های پرفضیلت و یکی از چهارماه برخوردار از حرمت و قداست ویژه است. رجب، ماهی است که در آن بندگان و مؤمنان و ره‏پویان، خود را برای شرکت در مهمانی بزرگ خداوند آماده می‏‌کنند. ماهِ زدودن غبار تیرگی از روح و جان، ماهِ تمرین حضور و توجه به بیشتر به معنویات، و ماه بندگی و فرمان‏بری و در نهایت سرآغاز اُنس و الفتی جانانه به پروردگار هستی‏‌بخش است.

سلام بر ماه رجب

سلام بر ماه رجب، ماه پیوند بندگان با معبود مهربان، ماه بارش باران مهر و محبت الهی، ماه رسیدن به سر منزل مقصود، و ماه اُنس شب زنده‏‌دارانِ همیشه بیدار با محبوب و معبود بی‏‌همتا. سلام بر هلال رجب که آمدنش مژده پایان اندوه است و بدر آن یادآور تولد ماه تمام، امامِ هُمام و حیدر کرّار و پایانش نوید رهایی بشر از جهل و نادانی، شکوفایی اخلاق انسانی، بعثت آن بزرگ مردِ تاریخ برای همیشه زمان. سلام بر بهار مناجات و بندگی. سلام بر نجوای شبانه اهالی رجب. سلام بر شب‏‌های رجب که پذیرای زاهدان است و سلام بر روزهایش که میزبان عاشقان وصال الهی است و سلام بر لحظه لحظه رجب که شاهد ذکرِ ذاکران است.

اهالی رجب

اهالی رجب، مردان و زنان با ایمانی‏ اند که آرزویی جز وصال یار ندارند و اشتیاقی غیر از دیدار در آن‏ها نیست. ذکرشان الله‏، کارشان لِله و هدفشان کسب خشنودی پروردگار است. «رجبیّون» قصدی جز رضوان الهی ندارند. بهشتِ آنان توجه محبوب است و دوزخشان حرمان یاد او. آن‏گاه که یارشان به اشک شوقی آن‏ها را می‌‏نوازد، برایشان از آن‏چه در دنیاست بهتر و خوش‏گوارتر است. هر کس توشه‏‌ای از سفره رجب برمی‌‏دارد و در خانه تکانی آن، همه می‏‌کوشند تا غباری بر گرد جان باقی نگذارند. عقده دل وانما، ماه رجب می‏‌رسد/ هلهله کن عاکفا، ماه طرب می‏‌رسد. آفتاب رجب، گرمی‏‌بخش دل‏های اهالی آن است و مهتابش نوازش‏‌دهنده دیدگان نجواکنندگان و ستاره‏‌های آن، آیات تفکر و تأمل اندیشمندان است.

مناسبت‏‌های رجب

ماه رجب، از ماه‏‌های بزرگی است که طلوع سه امام معصوم، امام علی(ع) ، امام محمد باقر(ع) و امام جواد(ع) را در آن شاهدیم و شروع بزرگ ترین جنبش تاریخ بشری، یعنی برانگیخته شدن پیام آور مهر و محبت، محمد مصطفی(ص) برای هدایت و سعادت انسان‏ها، در آن اتفاق افتاده است. یاد و نام پیشوایان شهید این ماه، حضرت امام موسی کاظم(ع) و امام هادی(ع) و نیز پیام‏‌آور کربلا، زینب کبری(س) گرمی‌‏بخش دل‏های مؤمنان است و نیمه رجب هم، پذیرای معتکفان کوی دوست خواهد بود و شاهدِ خلوتِ مشتاقان.

رجب در قرآن

خداوند در آیه ۳۶ سوره توبه می‌‏فرماید: «به درستی که تعداد ماه‏‌ها نزد خداوند و در کتاب تکوین او از همان روزی که آسمان‏‌ها و زمین را آفرید، دوازده ماه است که چهار ماه آن، ماه حرام می‏‌باشد» طبق بیان روایات، یکی از چهار ماه حرام، ماه رجب است که بر خلاف سه ماهِ ذی قعده، ذی حجّه و محرّم که به دنبال هم آمده‏‌اند، این ماه به تنهایی و جدای از آن‏ها واقع شده است. منظور از حرام بودن چهار ماه، این است که مردم در این ماه‏‌ها، از جنگیدن با یکدیگر دست بکشند و امنیت عمومی همه جا حکم‏فرما شود تا مردمان به زندگی خود و فراهم آوردن وسایل آسایش و سعادت خویش برسند و به عبادت و طاعت خود بپردازند.

فلسفه ماه‏‌های حرام

ماه رجب، یکی از چهار ماه حرام است که در آن از جنگ و خون‏ریزی نهی شده است. تحریم جنگ در این چهار ماه، یکی از راه‏‌های پایان دادن به جنگ‏‌های طولانی و وسیله‌‏ای برای دعوت به صلح و آرامش بود؛ زیرا هنگامی که جنگ‏جویان چهار ماه از سال اسلحه را بر زمین گذاشته و صدای چکاچک شمشیرها خاموش گردد و مجالی برای تفکر و اندیشه به وجود آید، احتمال پایان یافتن جنگ بسیار زیاد است. اسلام در هر سال برای پیروان خود یک آتش‏‌بس چهارماهه اعلام می‏‌دارد که این خود نشانه روح صلح‏‌طلبی اسلام است. البته اگر دشمن بخواهد از این قانون اسلامی سوء استفاده کند و حریم ماه‏‌های حرام را بشکند، اجازه مقابله به مثل به مسلمانان داده شده است.

رجب در کلامِ پیامبر(ص)

رجب، ماهی است که پیامبر اسلام(ص) در آن مأمور شد تا خوبی‌‏ها را تکمیل کرده و انسانِ متحیّرِ سرگردان را منزل بنمایاند و آیینی آورد که برای همیشه تاریخ، انسان‏ها را راهنما باشد. مبعوثِ رجب، درباره فضیلت‏‌های آن می‏‌فرماید: «رجب، ماهِ نزول رحمت الهی است و خداوند در این ماه، رحمت خود را بر بندگان خویش فرو می‌‏ریزد» و در کلام زیبای دیگر می‌‏فرماید: «در بهشت قصری است که غیر از روزه‏داران ماه رجب؛ کسی وارد آن نمی‏‌شود» و بدین ترتیب، حضرت لزوم توجه بیش‏تر به این ماه و تفاوت قائل شدن بین رجب و سایر ماه‏ها را متذکر می‌‏شود و بر پیروان ایشان است که این ماه را، چونان فرصتی طلایی غنیمت بشمارند و در حفظ حرمت و بهره‌‏مندی از آن کوشا باشند.

رجب در نگاه پیشوای هفتم

ماه رجب، زمینه‌‏ای مناسب برای نزدیک شدن به خداوند و زدودن زنگار گناه از جان و دل است. پیشوای هفتم، امام موسی کاظم(ع) که خود در این ماه به دیدار معبود شتافت، در خصوص ماه رجب به امتیازی که خداوند در این ماه برای انسان‏ها برای روی آوردن به نیکی و پاک کردن سیاهی‏‌ها داده، اشاره می‏‌کند و می‏‌فرماید: «رجب، ماه بزرگی است که خداوند نیکی‌‏ها را در آن دو چندان پاداش می‏‌دهد».

شرافت رجب در بیان استاد بزرگ اخلاق

مرحوم میرزا جوادآقا ملکی تبریزی، استاد بزرگ اخلاق و عرفان، در کتاب شریف و ارجمند المراقبات درباره دلایل شرافت ماه رجب، می‌‏نویسد: «ماه رجب، یکی از ماه‏های حرام می‏‌باشد و از اوقات دعاست.[این ماه] حتی در زمان جاهلیت نیز به این مطلب مشهور بوده و مردم آن زمان منتظر این ماه بودند تا در آن دعا کنند. هم‏چنین این ماه، ماهِ امیرالمؤمنین(ع) است، چنان‏چه طبق روایات شعبان ماهِ رسول خدا(ص) و رمضان ماه خدای متعال می‏‌باشد». ایشان هم‏چنین همه سالکان راه حق را بر مواظبت این ماه و بجا آوردن اعمال مخصوص آن توصیه می‏‌کنند.

نام‏‌های رجب

ماه رجب، به دلیل برخورداری از مزایای گوناگون و توجه به ابعاد معنوی آن، نام‏‌های دیگری نیز دارد؛ نام‌‏هایی مثل ماه آمرزش خواهی (شهرُ الاستغفار)؛ ماه تک (رَجَبُ الفَرد) به دلیل تنها واقع شدن و جدا شدن آن از سایر ماه‏‌های حرام؛ سرشار (رَجَبُ الاَصَبّ) به دلیل نزول سرشار رحمت الهی؛ ماه امیرمؤمنان (شهرُ امیرِالمؤمنین)، ریسمان الهی و اَصَمْ یعنی برخوردار از فضیلت‏‌های بسیار.

رجب، تمرین تزکیه

ماه رجب، ماه آمادگی برای حضور در مهمانی خداوند است و برنامه‏‌های پیشنهادی اسلام در این ماه، همه از نوعی تمرین و یافتن آمادگی حکایت دارند. تأکید بزرگان دینی بر گرفتن روزه در این ماه و ذکر پاداش‏‌های بسیار برای روزه‏‌داری در ماه رجب، برای تشویق مسلمانان برای کسب آمادگیِ بار یافتن به ضیافت الهی، مؤید این مطلب است. در روایتی از یکی از یاران امام صادق(ع) می‌‏خوانیم: «در روزهای پایانی ماه رجب، به محضر امام صادق(ع) مشرّف شدم. حضرت با دیدنِ من، فرمودند: آیا در این ماه روزه گرفته‌‏ای، عرض کردم: خیر. حضرت فرمود: آن قدر ثواب از دست داده‌‏ای که اندازه‌‏اش را جز خداوند نمی‏‌داند، همانا این ماهی است که خداوند آن‏را بر دیگر ایام برتری داده و حرمت آن‏ را بزرگ شمرده است و برای روزه‌‏داران آن، کرامت خویش را واجب کرده است».

توجه امام خمینی(ره) به ماه رجب

برای عارفان و پویندگان راهِ حق، فرصت‏‌هایی چون ماه رجب با آن فضایل و کرامتش، دُرّی قیمتی است که به راحتی از آن نمی‏‌گذرند. سالکان کوی دوست که هر لحظه در اندیشه نزدیکی بیش‏تر و برتر به حضرت سبحان هستند، از هیچ فرصت و کوششی در این راه کوتاهی نمی‏‌کنند و با استفاده از شب‏‌ها و روزهای ماهی چون ماه نزول باران رحمت الهی، رجب، در اُنس بیش تر با خداوند می‏‌کوشند. حضرت امام خمینی(ره) نیز با توجه به آگاهی از فضایل این ماه، عنایت بیش‏تری نسبت به این ماه و خلوت و انس باخدای بی‏‌همتا و دوری از اغیارنشان می‌‏دادند.

شهید مطهری و ماه رجب

استاد مرتضی مطهری، درباره خاطراتش از ماه رجب می‌‏نویسد: «ما که بچه بودیم در منزل خود، انتظار آمدن ماه رجب را می‌‏کشیدیم و چند روز مانده به آمدن ماه، همه جا صحبت از این ماه شریف بود. شب اول آن برای مشاهده هلال رجب، در مسجد جمع می‌‏شدیم». ایشان هم‏چنین درباره انتقال فرهنگ اهتمام به سنت‏‌های اسلامی چون احترام به ماه رجب، و استفاده از فرصت‏‌های آن، در پیامی انتقادی می‏‌فرمایند: «این ماه، ماه استغفار و ماه عبادت و روزه است و این سنت‏‌ها در میان ما، در حال فراموشی است. بچه‌‏های ما کم کم حتی نام ماه‌‏های قمری را هم از یاد می‏‌برند و نمی‏‌توانند آن‏ها را ذکر کنند، ولی به هر حال تکلیف (بیان سنت‏‌های اسلامی) از ما ساقط نمی‌‏شود».

برخی از اعمال مستحبی رجب

برای استفاده بیش‏تر از فضیلت‏‌های سرشار ماه رجب، برنامه‌‏هایی از سوی بزرگان و پیشوایان دین اسلام پیشنهاد شده که انجام آن‏ها در این ماه، مورد توجه و سفارش آن حضرات بوده است. برنامه‏‌هایی مثل روزه گرفتن به هر میزان که ممکن باشد؛ مداومت بر ذکر «لااله الا اللّه‏»؛ خواندن بعضی از دعاهای مخصوص بعد از هر نماز؛ به جا آوردن عمره مفرده؛ زیارت حضرت رسول(ص)، امیرمؤمنان(ع)، امام حسین(ع) و امام رضا(ع) و نیز شرکت در مراسم معنوی اعتکاف که می‏‌تواند انسان را در جهت تقویت بنیه معنوی یاری رساند.

ذکرهای رجب

از اعمال مهم و ارزشمند ماه رجب، خواندن اذکار و دعاهایی است که از سوی معصومان روایت شده است در این ماه، خواندن دعای «یامَنْ اَرْجُوْهُ لِکُلِّ خَیْرٍ». بعد از هر نماز توصیه گردیده است؛ دعای مخصوص ماه رجب که از دعاهای کوتاه، ولی عمیق و پرمعنا است و از طرف امام زمان عجّل الله تعالی فرجه الشریف صادر شده و خود حضرت سفارش به مداومت آن در روزهای رجب نموده‌‏اند، نیز از برنامه‏‌های ماه رجب است.

رجب، ماه عذرخواهی

از امام صادق(ع) نقل شده که پیامبر گرامی اسلام(ص) فرمودند: «رجب ماه استغفار امت من است، پس در این ماه طلب آمرزش کنید که خداوند آمرزنده و مهربان است. رجب را اصَبّ می‏‌گویند؛ چون رحمت خداوند در این ماه بر امت من بسیار ریخته می‏‌شود. پس بسیار بگویید: اَسْتَغْفِرُاللّه‏َ وَ اَسْئَلُه التَّوبَة؛ یعنی از خداوند به خاطر کارهای بدم پوزش می‏‌طلبم و از او فرصت بازگشت می‏‌خواهم».

دعای هر روز رجب

در ماه رجب، یکی از دعاهایی که بسیار مورد استفاده و توجه مؤمنان قرار می‏‌گیرد، دعای شریف «یا مَنْ اَرْجُوهُ» است. این دعا را امام صادق(ع) به پیروان خود آموختند تا در ماه رجب در هر روز و شب و در پی هر نماز آن را زمزمه کنند.

«ای کسی که همه خوبی‌‏ها را از او امید دارم و می‏‌دانم که از ناحیه او هیچ بدی نخواهد رسید. ای کسی که عطای بسیار در مقابل بهای اندک می‌‏دهی. ای کسی که آن‏چه از او می‏‌خواهند و نمی‏‌خواهند و حتی نمی‌‏دانند به مردمان از روی رحمت و مهربانی عطا می‏‌کند و می‌‏بخشد. با خواستن من از درگاه تو، تمام خیر و خوبی دنیا و آخرت را بر من ارزانی دار وتمام بدی‏‌های آن دو سرا را از من دور نما. که هر قدر هم عطا کنی، چیزی از تو کم نخواهد شد و از فضل خود، لطف و کرمت را بر من افزون نما. ای صاحب بزرگی و کرامت، ای مالک نعمت‏‌ها و صاحب بخشش، ای کسی که بر بندگان منّت داری و لطف، رویم را بر آتش جهنم حرام گردان».